پس از توافق ژنو و پایین کشیده شدن پرچم تنش‌های سیاسی میان ایران و کشورهای ابرقدرت،در داخل کشور عمده مباحث حول به‌کارگیری درست از سرمایه‌گذاری خارجی در دوره جدید شکل گرفته‌است، و در هر مجامع اقتصادی صحبت از این است که چه باید کرد که از ورود سرمایه‌گذاران خارجی بهترین بهره را برای اقتصاد کشور رقم زنیم. چرا سرمایه‌گذاری خارجی به یکباره تا این اندازه مهم شده‌است؟

امروزه سرمایه‌گذاری خارجی جزو شاخص‌های رشد اقتصادی کشورها است و دولت‌هایی که می‌خواهند رشد اقتصادی‌ بالا را برای ملت و مردم خود به ارمغان آورند، جذب سرمایه‌گذاری خارجی را در اولویت برنامه‌های خود جای می‌دهند.

انگیزه جلب و به‌کارگیری سرمایه‌گذاری خارجی برای اقتصاد کشورها به اندازه‌ای بالا است که عصر رقابت در این حوزه باز شده و دولت‌ها در تلاش هستند تا سهم بیشتری از ظرفیت سرمایه‌گذاری‌ها را برای کشور خود به دست آورند. کشورهایی مانند هندوستان و چین که در دوره تازه به صدر کشورهای توسعه‌یافته نزدیک می‌شوند،طی سال‌ها روی رشد اقتصادی 6 و 7 درصدی برنامه‌ریزی کردند که هر دو کشور موفق شدند با استفاده از سرمایه‌گذاری‌های خارجی به این هدف برسند.

اما چرا وجود و حضور سرمایه‌گذاری خارجی برای رشد اقتصادی کشور لازم و حیاتی است؟

سرمایه‌گذاری خارجی را می‌توان به خون تازه‌ای تشبیه کرد که به رگ‌های اقتصاد کشور جان می‌بخشد. خون تازه یعنی پول و سرمایه تازه که از محل سرمایه‌های خارجی به درون کشور تزریق و پمپاژ می‌شود و چرخ تولید و کسب‌و‌کار را به گردش درمی‌آورد. این در حالی است که دلارهایی که کشور از طریق فروش و صادرات نفت و محصولات پتروشیمی و سایر کالاها به دست می‌آورد باید در مسیر تقویت زیرساخت‌ها و نیز برای تامین مواد اولیه مورد نیاز به‌کار گرفته شود.

هنگامی که یک سرمایه‌گذار خارجی، توان مالی خود را وارد کشور می‌کند،ارز جدید به شبکه ارزی داخلی اضافه می‌شود که می‌توانیم آن را به ارز و نیازهای خود تبدیل ‌کنیم و باعث رشد اقتصادی می‌شود. ارزی که وارد کشور می‌شود،منتج به سرمایه‌گذاری و تولید در داخل می‌شود و با افزایش تولید ناخالص ملی،در نهایت رشد اقتصادی را بالا می‌برد.

تصور نمی‌کنم که منظورتان از جذب سرمایه‌گذاری خارجی صرفا سرمایه و پول باشد، چرا که کشورهای برتر در جذب سرمایه‌گذاری و آنهایی که دهه‌ها در این راه گام برداشته‌اند،فقط روی جذب پول خارجی‌ها متمرکز نشده‌اند.

پول و سرمایه، یک‌وجه مکانیزم بهره‌مندی از سرمایه‌گذاری خارجی است.سرمایه‌گذاری خارجی با خود ماشین‌آلات هم می‌آورد. آنها- سرمایه‌گذاران خارجی- با فکر اینکه بالاترین بازدهی و سود را به دست آوردند، تکنولوژی را نیز با خود به کشور مقصد می‌آورند.پس از همه این، سرمایه‌گذار خارجی مدیریت بین‌المللی خود را نیز با خود به همراه می‌آورد و در طول دوران فعالیت و کسب‌و‌کار در آن کشور بر اساس آن مدیریت عمل می‌کند.

خارجی‌ها هنگامی که قصد سرمایه‌گذاری می‌کنند، ابتدا تمام جوانب سرزمین مقصد را مورد بررسی قرار می‌دهند، از این رو،فقط به نیاز داخلی آن کشور پاسخ نمی‌دهند بلکه شبکه توزیع کالا در منطقه و صادرات را نیز مدنظر قرار می‌دهند. قطعا، تفکر و برآورد سرمایه‌گذاری که قرار است در یک کشور کوچک با منطقه دسترسی محدود فعالیت کند، با سرمایه‌گذار دیگری که در اندیشه فعالیت گسترده‌تر در کشوری با جمعیت و بازار مصرف بالا مثل ایران است، متفاوت خوهد بود. ایران کشوری است با 80 میلیون نفر جمعیت مصرف‌کننده در داخل و به علاوه بازاری به وسعت 300 میلیون نفر در اطراف آن که از طریق آب‌های آزاد و خلیج‌فارس به راحتی می‌توان به آن دست پیدا کرد.

از سوی دیگر، سرمایه‌گذاران منابع و مواد اولیه موجود در کشور هدف را نیز برآورد می‌کنند و برای کشوری مانند ایران که از مواد اولیه مناسبی برخوردار است اهمیت بالایی قائل هستند.برای سرمایه‌گذار اروپایی مهم است که در سرمایه خود را در ایران به کار بگیرد و با استفاده از مواد اولیه ارزان، تولیداتی داشته باشد که علاوه بر بازار مصرف داخل، در کشور خود نیز به مصرف برساند.اصولا سرمایه جایی می‌رود که سود بالاتری داشته باشد.

بحثی که این روزها در داخل مطرح است و بخش‌خصوصی نیز نگرانی‌های خود را در مورد آن ابراز کرده، تعامل سرمایه‌گذاران خارجی با شرکت‌های دولتی است که طی هفته‌های اخیر چندین پرده از آن به نمایش درآمده‌است. این نگرانی را تا چه حد جدی می‌دانید؟

مدافعان این بحث معتقد هستند که مذاکره و تعامل سرمایه‌گذاران خارجی با بنگاه‌های بزرگ دولتی به مصلحت کشور نیست. البته من نمی‌دانم از چه دیدگاهی این ادعا را مطرح می‌کنند و مدعی هستند که این ارتباط به نفع مملکت نیست. من به شخصه با این موضوع موافق نیستم. همانطور که می‌دانید، کشور ما نتوانست به درستی خصوصی‌سازی را اجرا کند و بحث‌ها همواره بر این بوده که دولت باید کوچک شود، دولت یازدهم نیز با این رویکرد بر سرکار آمد که بخش‌خصوصی واقعی امور اقتصادی را به‌دست گیرد و مسولان وعده دادند که از حجم و اندازه دولت خواهند کاست. کوچک کردن دولت یعنی واحدهایی که در اختیار دولت است واگذار شده و خصوصی شود.

به این ترتیب، در کشور به‌رغم تمام نیات و خواسته‌ای که در این راه وجود دارد، خصوصی‌سازی سرنوشت خوبی نداشته و همچنان دولت 85 درصد اقتصاد کشور را در دست دارد.بنابراین، یکی از راه‌های خصوصی‌سازی بنگاه‌های دولتی، سرمایه‌گذاری خارجی با مشارکت بخش‌خصوصی است. سرمایه‌گذار خارجی با مطالعه و تحقیق اقدام به مشارکت در امور اقتصادی می‌کند و در صورتی که سرمایه‌گذار بخواهد که واحد و بنگاه دولتی را خریداری کند، تمام جوانب آن از جمله سود و کیفیت بالای تولید آن واحد را می‌سنجد. از این رو، به نظر من مشارکت خارجی‌ها در مذاکره با دولتی‌ها بر سر سرمایه‌گذاری مشترک، به نفع اقتصاد و خصوصی‌سازی در ایران است.

بنابراین با این نظر که مذاکرات هیات‌های خارجی با دولت و بنگاه‌های دولتی به ضرر اقتصاد کشور است،موافق نیستم.عمده گروه‌های خارجی که تاکنون به ایران آمده‌اند تا در مورد سرمایه‌گذاری در کشور مذاکره کنند،صنایع بزرگی هستند که مشتریان دولتی خواهند شد.آن‌‌ها نمی‌آیند با صنایع کوچک ما رقابت ‌کنند بلکه آلمان‌ها و فرانسوی‌ها و ژاپنی‌ها و دیگر کشورهای صنعتی، شرکت‌های بزرگ خود را روانه مذاکرات با ایران کرده‌اند و انتظار هم دارند که مقابل آنها شرکت‌های بزرگ ایران که عمدتا دولتی هستند،بنشینند.

و تکلیف بنگاه‌های کوچک و متوسط داخلی چه می‌شود که مشارکت با شرکت‌های خارجی را یکی از راه‌های برون‌رفت از مشکلات خود و البته توسعه می‌دانند؟

باید روند را تغییر داد و از همین رو، در اتاق بازرگانی و در جلسات با برخی مسولان و وزرا، اعلام کرده‌ایم که در مقوله جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی نباید شرکت‌های کوچک و متوسط را فراموش کرد و در نخستین گام باید وزارتخانه‌ها اقدام به معرفی صنایع متوسط کنند که حاضر به جذب سرمایه‌گذاری خارجی هستند. در حال حاضر با قول مسولان در این خصوص مواجه شده‌ایم و در ملاقات‌ها و مذاکراتی که در پیش است امیداریم که شرکت‌های بخش‌خصوصی مقابل سرمایه‌گذاران خارجی بنشینند و برای آینده همکاری‌های خود مذاکره کنند.

مرحله بعدی این است که از سوی دولت و از طریق سفارتخانه‌ها به طرف‌های خارجی اعلام شود که صنایع اولویت‌دار ایران در زمینه جذب سرمایه‌گذار خارجی کدام است و آنها نیز بر اساس این اولویت‌بندی هیات‌های اقتصادی خود را روانه ایران کنند.

اتفاقا یکی از مواردی که بر سر ورود سرمایه‌گذاری خارجی به آن نظرات موافق و مخالف متعددی وجود دارد، بازار سرمایه ایران است. بورس ما ظرفیت پذیرش سرمایه‌های خارجی را دارد؟

در مورد بورس، بعضی‌ها نگرانی دارند که چون بازار سرمایه محدود و کوچک است بنابراین ورود سرمایه‌گذاران خارجی به این بخش ممکن است برای بازار سرمایه ما تهدیدآمیز باشد.تا حدودی من نیز با این دیدگاه موافق هستم.اگر سرمایه‌های خارجی قرار است به بازار بورس ایران بیاید و این بازار را با دشواری‌هایی که مشابه‌اش در آسیا و مالزی رخ داد مواجه کند، قطعا باید نگران بود. این نگرانی وجود دارد که سرمایه‌گذاران خارجی، شرکت‌هایی را در بورس ایران خریداری و به‌دست بگیرند که فقط به قصد کسب سود باشد و با انواع کاغذبازی و بورس‌سازی‌ها بخواهند بازار سرمایه ما را دچار اخلال کنند.

بنابراین، یک رویکرد این است که سرمایه‌گذاران خارجی نمی‌توانند کل یک بنگاه و شرکت بورسی را در اختیار بگیرند و برای ورود به این حوزه نیز باید از سازمان سرمایه‌گذاری‌های خارجی مجوز بگیرند. و این نهاد می‌تواند با بررسی و مطالعه نشان دهد که آیا ورود سرمایه‌گذاران خارجی به شرکت‌های بورسی به نفع کشور است یا خیر.

اما فارغ از اینکه سرمایه‌گذاری خارجی با بازار سرمایه ما چه خواهد کرد، ما باید به دنبال سرمایه‌گذاری‌های مستقیم باشیم. نباید فراموش کنیم که به گفته مسولان نفتی کشور، پروژه‌های نفتی و پتروشیمی کشور طی 5 تا 10 سال آینده حداقل به 200 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد و چون این توانایی از سوی بخش‌خصوصی ایران وجود ندارد، سرمایه‌گذاران خارجی با توجه به امکانات مالی و تکنولوژی که در اختیار دارند می‌توانند گزینه مناسبی برای این بخش باشند.

این در حالی است که اصولا سرمایه‌گذاران خارجی در مقایسه با بخش‌خصوصی ما، بسیار سریع‌تر و با سرعت عمل بالاتری وارد بخش‌های اقتصادی می‌شوند و می‌توانند ما را در دستیابی به اهداف اقتصادی خود، کمک کنند.

از طرفی، سرمایه‌گذار خارجی به مانند سایر کشور، در ایران نیز ریسک‌های احتمالی ورود به پروژه‌های اقتصادی را برآورد می‌کند. او با مطالعه پا به عرصه کسب‌و‌کار می‌گذارد و اگر پروژه‌ای برای سرمایه‌گذاری سودآور باشد، به آن ورود پیدا می‌کند لذا اگر سرمایه‌گذار خارجی در هر یک از بخش‌های اقتصادی کشور اقدام به کار کرد، ریسک آن را نیز پذیرفته‌است و ما نیز با توجه به اینکه سرمایه‌گذاران چشم بسته وارد نخواهند شد، می‌توانیم امیدوار باشیم که حضور آنها در کنار ما به رونق اقتصادی و صنعتی کشور خواهد انجامید.

ما نیز این نکته را باید جدی بدانیم که نمی‌توانیم بدون کمک سرمایه‌گذاری خارجی به اهداف و برنامه‌های اقتصادی خود دست یابیم. اگر قرار است به رشد 8 درصدی اقتصادی برسیم، بدون حضور سرمایه‌گذاری خارجی قابل تحقق نیست. این تجربه را دیگر کشورها نیز به کار گرفته و در نهایت موفق نیز شده‌اند. نمونه بارز آن، کشور همسایه ما یعنی ترکیه است. این کشور با برنامه‌ریزی که طی سال‌ها آن را پیاده کرد، توانسته‌است با جذب سرمایه‌گذاری خارجی رشد اقتصادی‌اش را به‌گونه‌ای بالا برد که در حال حاضر رقم صادرات خود را به حدود 160 میلیارد دلار رسانده و پیش‌بینی می‌شود این میزان برای سال 2015 میلادی تا 200 میلیارد دلار افزایش خواهد یافت. بنابراین، دولت و بخش‌خصوصی ترکیه با این ایده که بهترین راه برای توسعه، جذب سرمایه‌گذاری خارجی است، سرعت رشد اقتصادی کشور خود را بالا برده و صادرات این کشور را رونق چشمگیری بخشیده‌اند.

بنابراین،ما نیز در ایران باید از الگوهای موفقی که در دنیا جواب داده، استفاده کنیم. در دنیای امروز، اقتصادها به یکدیگر وابسته هستند و موفقیت‌ها به هم گره خورده‌است. وقتی نمونه‌ اقتصادهای موفق را مطالعه می‌کنیم شاهد آن هستیم که اکثر این اقتصادها با سرمایه‌گذاری خارجی توانسته‌اند به رشد و توسعه دست پیدا کنند.

حتی در چین کمونیست که بدترین حالت جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌توانست باشد،آنها به سمت جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای رشد و تعالی کشور خود گام برداشتند و امروز این کشور کمونیستی از محل این فرصت، توانسته‌است خود را به سطح اول اقتصاد جهان برساند.

بررسی‌های یک آمار بین‌الملل نشان می‌دهد که سال گذشته میلادی، کشور چین از نظر جذب سرمایه‌گذاری خارجی مقام اول در جهان را به دست آورد در حالی که هنگ‌کنگ در جایگاه دوم این رتبه‌بندی ایستاد. این کشورها توانسته‌اند صادرات 200 تا 300 میلیارد دلاری را با کمک سرمایه‌گذاری خارجی برای خود به ارمغان آورند. کاری که ما نیز باید از آن غافل نشویم و تا فرصت‌ها از دست نرفته، برای رشد و پیشرفت کشور از آن استفاده کنیم.

وضعیت ارقام سرمایه‌گذاری خارجی در ایران در حال حاضر چگونه است؟

متاسفانه اعداد و ارقام این بخش رضایت‌بخش نیست. البته نباید هم انتظار داشت که به وجود اعمال تحریم‌ها، سرمایه‌گذاری خارجی در ایران می‌توانست رخ دهد.براساس قوانین تحریم‌ها که در سازمان ملل و آمریکا و اروپا علیه ایران بسته شد،حضور خارجی‌ها در بعضی از رشته‌ها در ایران ممنوع شد و برپایه این احکام،آنها به شرکت‌های خارجی که قصد داشتند با ارقام بالا در ایران سرمایه‌گذاری کنند اجازه فعالیت ندادند.

بنابراین خارجی‌ها با این مشکلاتی که داشتند ورودشان به بازار ایران بسیار سخت بود به طوری که در سال 2014، تحریم‌ها تا آنجا روی ورود سرمایه‌گذاران خارجی به ایران محدودیت ایجاد کرد که در این سال تنها 2 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی در کشور رقم خورد.

خارجی‌ها از ترس آنکه به محض ورود به بازار ایران،مشمول تحریم‌ از سوی دولت‌های آمریکا و اروپا قرار گیرند، از خیر سرمایه‌گذاری حتی چند میلیون دلاری گذشتند و به نوعی سرمایه‌های چند ده میلیارد دلاری خود در اروپا و آمریکا را حفظ کردند. به این ترتیب، حضور سرمایه‌گذاران خارجی در ایران روز به روز کمرنگ‌تر شد. اعداد و ارقام نشان می‌دهد که در 6 ماه اول سال 2015 کاهش چشم‌گیری در زمینه سرمایه‌گذاری خارجی داشتیم. این در حالی است که پس از توافق هسته‌ای که چند ماه پیش صورت گرفت، پای خارجی‌ها به ایران باز شد و سرمایه‌گذارانی از کشورهای اروپایی و آسیایی برای مذاکره با شرکت‌های ایرانی به کشور آمدند.

البته این را باید درنظر داشت که هیات‌های تجاری که طی هفته‌های اخیر به ایران آمدند، عمدتا با هدف مذاکره با شرکت‌های خودروسازی ایران و همچنین بخش نفت و پتروشیمی خود را به پای میز مذاکره رساندند.در عین حال که گروهی نیز برای مذاکره و انجام سرمایه‌گذاری در صنایع کوچک و متوسط آمدند و گروهی نیز از سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به بازار سرمایه و بورس در حال رایزنی با طرف‌های ایرانی هستند.آنها در حال حاضر سرگرم بررسی و سنجش شرایط،محدودیت‌ها و موانع سرمایه‌گذاری در ایران هستند.

در خصوص تحریم‌ها نیز سرمایه‌گذاران خارجی منتظر لغو آن از سوی سازمان ملل متحد هستند و نشان داده‌اند که کاری با تحریم‌ها و سیاست‌های ایالات متحده آمریکا ندارند. به محض آنکه سازمان ملل جکم به لغو تحریم ایران دهد، اتحادیه اروپا نیز به طرو خودکار محدودیت‌ها و تحریم‌هایی که بر ایران اعمال کرد، برخواهد داشت. سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی کشورهای اروپایی نیز که طی هفته‌ها و ماه‌های اخیر به ایران آمدند،قطعا با چراغ سبز دولت‌های خود پا به ایران و مذاکره با همتایان خود گذاشته‌اند.

این ذهنیت وجود دارد که پس از توافق هسته‌ای که صورت گرفت،روند ورود سرمایه‌گذاران خارجی به ایران شتاب گرفته‌است.در انجمن سرمایه‌گذاری‌های ایرانی و خارجی که شما مسولیت آن را برعهده دارید، نشانه‌هایی از حضور سرمایه‌گذاران خارجی می‌بینید؟

ما هنوز هیچ تقاضای رسمی و نهایی شده که روند افزایشی حضور سرمایه‌گذاران خارجی به ایران را نشان دهد جز حضور هیات‌های خارجی که به اتاق بازرگانی آمده‌اند،نداریم. در انجمن نیز یک یا دو پروژه سرمایه‌گذاری از قبل بوده‌است که پیش از لغو تحریم‌ها در حال انجام بود و در حال حاضر نیز موضوع توسعه همین طرح‌ها در حال انجام و بررسی است. موضوع اصلی این است که خارجی‌ها خیلی احتیاط می‌کنند و هنوز می‌ترسند که به ایران بیایند. آنها نگران این هستند که سرمایه خود را برای پروژه‌ها در ایران بیاورند و گرفتار مسائل حقوقی تجریم شوند و از سوی دولت‌های غربی میلیاردها دلار جریمه شوند.

تا به اینجا توجه عمده خارجی‌ها به کدام بخش از اقتصاد و صنعت ایران است و مذاکرات اولیه برای سرمایه‌گذاری را بیشتر با کدام حوزه‌ها داشته‌اند؟

در صنعت خودرو بیشترین مذاکرات و رایزنی‌ها را داشته‌ایم و گروه‌هایی از آلمان،فرانسه و ایتالیا با شرکت‌های خودروسازی ایران وارد مذاکره شدند. در بخش پتروشیمی نیز چندین گروه از فعالان خارجی به صورت خصوصی گفت‌و‌گوهایی با طرف‌های ایرانی داشته‌اند. وزارت صنعت،معدن و تجارت نیز بخشی از اولویت‌های سرمایه‌گذاری را تهیه کرده‌است و به طور نمونه صنعت نساجی را جزو اولویت‌ها آورده‌است که این صنعت نیاز به بازسازی ماشین‌آلات و تجهیزات دارد. صنعت نساجی ما بازسازی نشده‌است بنابراین سرمایه‌گذاران خارجی می‌توانند با چشم‌انداز سود مناسب به این بخش وارد شوند.